Hoofdstuk 3: droge voeten
Wij leven hier in een polderlandschap. Het is een prachtig landschap door de verscheidenheid van polders en dijken. Zij beschermen ons tegen het water. Het is een uniek landschap! Niet dat andere landschappen in Nederland minder mooi zouden zijn. Nederland kent een rijke variatie van de mooiste landschappen maar een polder landschap is echt uniek. Wij zien dit vaak niet en staan daar niet zo bij stil maar als je tegen buitenlanders vertel dat we tot 4 meter onder NAP leven, wonen en werken – dus onder de zeespiegel – snappen ze daar niets van. Met buitenlanders maak ik altijd een rondje door West-Friesland en als we op een kronkelige dijk rijden met de ringvaart aan de ene kant en het zoveel lager gelegen land aan de andere kant vallen ze van de ene in de andere verbazing. En terug naar De Noord rijden we natuurlijk nog even langs de Lage Hoek met zijn knotwilgen langs de weg. Hoeveel Nederlands wil je het hebben!
Nederland heeft provincies en gemeentes maar is ook verdeeld in waterschappen. Het is de oudste democratische bestuursvorm. De belanghebbenden uit een polder zitten in het bestuur. Het is niet goed dat nu ook politieke partijen met gedeelde belangen, recent deel mogen uitmaken van een waterschapbestuur. Elk waterschap heeft zijn eigen uitdagingen in Limburg of in de Achterhoek zal dit weer anders zijn dan bij ons met een polderlandschap.
Het waterschap is belangrijk om droge voeten te houden. Zeker in een polderlandschap waar altijd de strijd is met water en natuurelementen.
Wat is eigenlijk een waterschap ?
Een waterschap zorgt voor het waterbeheer in een bepaald gebied. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat wij genoeg en schoon water hebben, veilig zwemwater, water zuivering, beheer van dijken. En dat we beschermd zijn tegen te veel water. Dat laatste zit zo vernuft in elkaar. De slootjes, kavelsloten (afvoersloten), boezem water bekender als Ringvaarten (deze liggen om de polders heen) , de waterkeringen en stuwen *) zorgen er samen voor dat een polder het gewenste waterpeil heeft. In iedere polder heb je verschillende hoogtes dus ook verschillende peilgebieden.
Een waterschap heet ook wel hoogheemraadschap.
Stuwen zijn belangrijke hulpmiddelen om water te sturen. In de polder Heerhugowaard met zijn verloop (tussen het noorden en het zuiden met een verschil van 1,1 meter) zijn ook vele stuwen geplaatst in de sloten zodat het water meer gereguleerd afgevoerd kan worden. Zonder stuwen zou het water rechtstreeks naar de gemalen toe lopen die dit dan natuurlijk niet kunnen verwerken. Wat ook niet bijdraagt aan wateroverlast is verstening. In de polder Heerhugowaard is de bebouwing enorm toegenomen. Hetzelfde is dat mensen hun voor- en achtertuin vaak vol leggen met tegels. Er is zoveel verstening dat zorgt er ook voor dat bij wateroverlast het water rechtstreeks afgevoerd wordt naar riolering die dit niet aankan met alle gevolgen vandien van natte voeten en onder gelopen kelders. Een tuin, een weiland absorbeert op een natuurlijke manier veel water en zorgt ook voor dat het grondwater beter op peil blijft.
In 1998 was er in Heerhugowaard een enorme neerslag. De stuwen liepen over en het gemaal kon het water ook niet snel afvoeren. Het gevolg was dat Heerhugowaard Zuid blank stond.
Dan staat een waterschap voor een grote opgave om hier een oplossing voor te vinden om dit zoveel mogelijk in de toekomst te voorkomen. De polder Heerhugowaard beslaat totaal 3.500 hectare. De De Stad van de Zon beslaat 350 ha. ( 10% van het totale oppervlak), deze heeft een ander waterpeil gekregen zo werd de afvoer van overtollig water met 10% verlaagd.
*) Stuwen kunnen vast of regelbaar zijn. Een vaste stuw geeft altijd hetzelfde peil. Bij een regelbare is er een inrichting (bijvoorbeeld een klep) die ervoor zorgt dat er in verschillende periodes een ander peil kan worden ingesteld. Zo is het peil in de winter vaak lager dan in de zomer. Doorgaans worden de stuwen omhoog gehaald nadat de gewassen zijn geplant en gezaaid en laat men de stuwen weer zakken vlak voor dat de oogst wordt binnen gehaald. Op deze manier kunnen de landerijen en akkers tijdens het zaaien en oogsten met zware landbouwmachines worden betreden en hoeft er in het groeiseizoen niet zo snel te worden beregend.
Het waterschap Veenhuizen was een zelfstandige polder die later is samengegaan met het zelfstandig waterschap van de polder Heerhugowaard. In 1979 is het opgegaan in het waterschap Groot Geestmerambacht en weer later is het Groot Geestmerambacht gefuseerd met Zes waterschappen en uitwaterende sluizen tot één waterschap: Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Het is het grootste waterschap van Nederland en loopt van Amsterdam t/m Texel. Het hoofdkantoor van HHNK staat in Heerhugowaard (in de nabijheid van het station op de plek waar vroeger de scholengemeenschap Han Fortmann was te vinden).
De drie laatste dijkgraven van deze drie polders kwamen uit De Noord.
Vaak kerkten ze in de H. Hartkerk ondanks dat Jaap van Langen in ’t Zuid en Klaas Borst in Schagen woonden trok de kerk van hun jeugd nog vaak aan ze. Zo viel het me een keer op dat ze alle drie samen in de kerk zaten van De Noord. Tja, u zult wel met uw wenkbrauwen fronsen, maar het is toch bijzonder als je er oog voor hebt. Drie dijkgraven van drie verschillende (overlappende) polders die ons beschermden tegen het water. Je moet natuurlijk wel gevoel houden voor decorum en
wie waren die dijkgraven dan?
Nic Borst (dijkgraaf Veenhuizen) had zijn boerderij op de Groenedijk waar nu zoon Peter en kleinzoon John de boerderij runnen. Klaas Borst (dijkgraaf van Geestmerambacht) Oud keeper van het eerste van Hugo Boys en is ook jarenlang wethouder geweest in Schagen. Jaap van Langen (Dijkgraaf van het waterschap Heerhugowaard) oprichter van het koel- en vrieshuis van Langen. Een bekende uitspraak van hem tijdens de vergaderingen met de Hoogheemraden was. ‘Joos het is heel simpel. water loopt altijd naar het leigste (laagste) punt, daar moet je rekening mee houden. Water liegt niet !’ Hoe eenvoudig kan het zijn. Nu worden er vele nota’s geschreven door ambtenaren over een vraagstuk en vaak gebeurt er nog niets (!)
Het transport van witte kool en andere agrarische producten gebeurde voor de verkaveling ook in de polder Heerhugowaard nog per schuit. Op de foto ziet u een schuit vol geladen die klaar ligt om ‘kloetend’ naar de veiling Noordermarktbond in Noord-Scharwoude te varen. De tuinders uit ’t Zuid kozen voor de veiling Broek op Langedijk die dichterbij voor hun was. Via de overhaal van Huiberts aan de Westdijk belanden ze dan in de wateren van Langedijk. Niet vaak werden er vroeger foto’s gemaakt. De kinderen gingen dan snel nog even in hun ‘zondagse kleren’ en daar staan ze (onherkenbaar) op een kluitje tussen het boetje en een patriciërswoning.
